bekan/karakalpak_corpus_v1_m · Datasets at Hugging Face

text stringlengths 1 1.33k
C - bul ulıwma maqsetli programmalastırıw tili.
Ol 1970-jılları Dennis Ritchi tárepinen jaratılǵan hám házirgi waqıtqa shekem keń qollanıladı hám tásirin dawam etpekte.
Dizaynı boyınsha, C baǵdarlamashıǵa maqsetli kórsetpeler toplamı ushın sazlanǵan, ádettegi oraylıq processor arxitekturasınıń ózgesheliklerine salıstırmalı túrde tikkeley kiriw imkaniyatın beredi.
Ol operaciyalıq sistemalardı (ásirese yadrolardı), qurılma drayverlerin hám protokollar steklerin ámelge asırıw ushın qollanılǵan hám qollanılmaqta, biraq qosımsha programmalıq támiynatta onıń qollanılıwı azaymaqta.
C eń úlken superkompyuterlerden eń kishi mikrokontrollerlerge hám ornatılǵan sistemalarǵa shekemgi kompyuterlerde qollanıladı.
B programmalastırıw tiliniń miyrasxorı bolǵan C, dáslep 1972 hám 1973-jıllar arasında Bell Labs laboratoriyasında Ritchi tárepinen Unixte isleytuǵın utilitalardı dúziw ushın islep shıǵılǵan.
Ol Unix operaciyalıq sisteması yadrosın qayta ámelge asırıw ushın qollanılǵan.
1980-jıllar dawamında C basqıshpa-basqısh ataqlılıqqa iye boldı.
Ol eń keń tarqalǵan programmalastırıw tilleriniń birine aylandı, C kompilyatorları derlik barlıq zamanagóy kompyuter arxitekturaları hám operaciyalıq sistemaları ushın qoljetimli boldı.
Tildiń dáslepki dizayneri tárepinen birge jazılǵan "C programmalastırıw tili" kitabı kóp jıllar dawamında til ushın de-fakto standart retinde xızmet etti.
C 1989-jıldan baslap Amerika Milliy Standartlar Instituti (ANSI) tárepinen, keyinirek bolsa Xalıqaralıq Standartlastırıw Shólkemi (ISO) hám Xalıqaralıq Elektrotexnika Komissiyası (IEC) tárepinen birgelikte standartlastırılǵan.
C - bul statikalıq tip sisteması bar, strukturalıq programmalastırıwdı, leksikalıq ózgeriwshi kólemin hám rekursiyanı qollap-quwatlaytuǵın imperativ proceduralıq til.
Ol minimal orınlanıw waqtındaǵı qollap-quwatlaw menen, yadqa tómen dárejeli kiriwdi hám mashina kórsetpelerine nátiyjeli sáykes keletuǵın til konstrukciyaların támiyinlew ushın kompilyaciyalanıwǵa arnalǵan.
Tómen dárejeli imkaniyatlarına qaramastan, til kross-platformalı programmalastırıwdı xoshametlew ushın proektlestirilgen.
Portativlikti esapqa alıp jazılǵan standartqa sáykes C programması derek kodına az ózgerisler kirgizip, hár túrli kompyuter platformaları hám operaciyalıq sistemaları ushın kompilyaciyalana aladı.
Degen menen C de de, onıń standart kitapxanası basqa tillerde ushırasatuǵın ayırım ataqlı ózgesheliklerdi usınbasa da, olardı qollap-quwatlaw ushın jetkilikli dárejede iykemli.
Mısalı, obyektke baǵdarlanıw hám shıǵındını jıynaw sáykes túrde sırtqı kitapxanalar GLib Obyekt Sisteması hám Boehm shıǵındı jıynawshısı tárepinen támiyinlenedi.
2000-jıldan baslap, C tili programmalastırıw tilleriniń ataqlılıǵın ólsheytuǵın TIOBE indeksinde turaqlı túrde eń jaqsı tórt tildiń qatarına kiredi.
Birinshi qatar - bul #include penen kórsetilgen preprocessor direktivası, ol preprocessorǵa sol kod qatarın printf sıyaqlı kirgiziw hám shıǵarıw funkciyaları ushın járiyalanıwlardı óz ishine alǵan stdio.h baslı faylınıń teksti menen almastırıwǵa sebep boladı. stdio.h átirapındaǵı múyeshli qawsırmalar baslı fayldı kompilyator menen birge berilgen baslı faylların proektke tán kataloglarda tabılıwı múmkin bolǵan sol atlı fayllardan artıq kóretuǵın izlew strategiyasın paydalanıp tabıwǵa bolatuǵının kórsetedi.
Keyingi kod qatarı kirisiw noqatı funkciyası main-di járiyalaydı.
Orınlanıw ortalıǵı programma orınlanıwın baslaw ushın usı funkciyanı shaqıradı. int tip specifikatorı funkciyanıń pútin san mánisin qaytaratuǵının kórsetedi. void parametrler dizimi funkciyanıń hesh qanday argument qabıl etpeytuǵının kórsetedi.
Orınlanıw ortalıǵı negizinde eki argument (int hám char *[] tipli) beredi, biraq bul implementaciya olardı itibarǵa almaydı.
ISO C standartı (5.1.2.2.1-bólim) ya void yamasa usı eki argument bolǵan sintaksisti talap etedi - bul basqa funkciyalarǵa berilmeytuǵın arnawlı qatnas.
Ashılatuǵın figuralı qawsırma funkciyanı anıqlaytuǵın kodtıń baslanıwın kórsetedi.
Keyingi kod qatarı C standart kitapxanasınıń printf funkciyasın qatar literalı retinde kórsetilgen nol menen tamamlanatuǵın qatardıń birinshi belgisiniń adresi menen shaqıradı (orınlawdı oǵan ótkeredi). \n teksti terminalda shıǵarılǵanda kursordı kelesi qatardıń basına jıljıtatuǵın jańa qatar simvolın ańlatatuǵın qashıw izbe-izligi. printf int mánisin qaytarsa da, ol únsiz taslap jiberiledi.
Útirli noqat ; shaqırıw operatorın tamamlaydı.
Jabılatuǵın figuralı qawsırma main funkciyasınıń juwmaqlanǵanın kórsetedi.
C99-ǵa shekem, main funkciyasınıń aqırında anıq return 0; operatorı talap etiletuǵın edi, biraq C99-dan baslap, main funkciyası (dáslepki funkciya shaqırıwı bolǵanlıqtan) óziniń sońǵı jabılatuǵın figuralı qawsırmasına jetkende jasırın túrde 0 qaytaradı.
C tiliniń kelip shıǵıwı Unix operaciyalıq sistemasın islep shıǵıw menen tıǵız baylanıslı, ol dáslep Dennis Ritchi hám Ken Tompson tárepinen PDP-7 de assembler tilinde ámelge asırılǵan hám kásiplesleriniń bir neshe ideyaların óz ishine alǵan.
Aqıbetinde, olar operaciyalıq sistemanı PDP-11 ge portlawǵa (kóshiriwge) qarar etti.
Unix-tiń dáslepki PDP-11 versiyası da assembler tilinde islep shıǵılǵan.
Tompson jańa platforma ushın utilitalardı islep shıǵıwǵa arnalǵan programmalastırıw tilin qáledi.
Ol dáslep Fortran kompilyatorın jazıwǵa háreket etti, biraq tez arada bul ideyadan bas tarttı hám onıń ornına jaqında islep shıǵılǵan BCPL dep atalatuǵın sistemalıq programmalastırıw tiliniń qısqartılǵan versiyasın jarattı.
Sol waqıtta BCPL-dıń rásmiy táriyipleniwi joq edi, hám Tompson sintaksisti anaǵurlım 'kóp sózli' emes hám SMALGOL dep atalǵan ápiwayılastırılǵan ALGOLǵa uqsas etip ózgertti.
Ol nátiyjeni B dep atadı hám onı "kóp SMALGOL sintaksisi bar BCPL semantikası" dep táriyipledi.
BCPL sıyaqlı, B-de jańa mashinalarǵa portlawdı ańsatlastırıw ushın ózin-ózi kompilyaciyalaytuǵın kompilyatorı bar edi.
Aqıbetinde, B tilinde az sanlı utilitalar jazıldı, sebebi ol júdá áste isledi hám bayt boyınsha adreslew sıyaqlı PDP-11 ózgesheliklerinen paydalana almadı.
BCPL-dıń qatardıń aqırına shekemgi kommentariyalardı belgileytuǵın // kommentariyasınan ayırmashılıǵı, B kommentariya shegaralawshısı retinde /* kommentariya */ di qabıl etti, bul PL/1 ge kóbirek uqsas edi hám kommentariyalardıń qatarlar ortasında payda bolıwına imkaniyat berdi.
(BCPL-dıń kommentariya stili C++ tilinde qayta kirgizildi.)
1971-jılı Ritchi anaǵurlım kúshli PDP-11-diń ózgesheliklerinen paydalanıw ushın B-di jaqsılawdı basladı.
Áhmiyetli qosımsha simvollıq maǵlıwmat tipi boldı.
Ol bunı Jańa B (NB) dep atadı.
Tompson Unix yadrosın jazıw ushın NB-di paydalana basladı hám onıń talapları tildiń rawajlanıw baǵdarın qáliplestirdi.
1972-jılǵa shekem NB tiline anaǵurlım bay tipler qosıldı.
NBde int hám char massivleri bar edi, hám bul tiplerge kórsetkishler, basqa tiplerge kórsetkishler payda etiw imkaniyatı, barlıq tiplerdiń massivleri hám funkciyalardan qaytarılatuǵın tipler qosıldı.
Ańlatpalar ishindegi massivler nátiyjeli túrde kórsetkishler retinde qaraldı.
Jańa kompilyator jazıldı hám til C dep qayta ataldı.
C kompilyatorı hám onıń járdeminde islengen ayırım utilitalar Version 2 Unix quramına kirgizildi, ol sonday-aq Research Unix dep te ataladı.
Strukturalar hám Unix yadrosın qayta jazıw
1973-jıl noyabrde shıǵarılǵan Version 4 Unix-te Unix yadrosı C tilinde keń kólemde qayta ámelge asırıldı.
Usı waqıtqa kelip, C tili struct tipleri sıyaqlı ayırım kúshli ózgesheliklerge iye bolǵan edi.
Preprocessor shama menen 1973-jılı Alan Snayderdiń talabı menen hám sonday-aq BCPL hám PL/I tillerinde bar bolǵan fayldı qosıw mexanizmleriniń paydalılıǵın moyınlaw menen kirgizildi.
Onıń dáslepki versiyası tek qosılǵan fayllardı hám ápiwayı qatar almastırıwların támiyinledi: parametrsiz makroslardıń #include hám #define buyrıqları.
Sonnan keyin tez arada, tiykarınan Mayk Lesk, sońınan Djon Rayzer tárepinen, argumentleri bar makroslardı hám shártli kompilyaciyanı óz ishine alatuǵın etip keńeytildi.
Unix assembler tilinen basqa tilde ámelge asırılǵan birinshi operaciyalıq sistema yadrolarınıń biri boldı.
Aldınǵı mısallarǵa Multics sisteması (ol PL/I tilinde jazılǵan) hám 1961-jılı Burroughs B5000 ushın Master Control Program (MCP) (ol ALGOL tilinde jazılǵan) kiredi.
1977-jılı hám onıń átirapında Ritchi hám Stiven S. Djonson Unix operaciyalıq sistemasınıń portativligin ańsatlastırıw ushın tilge qosımsha ózgerisler kirgizdi.
Djonsonnıń Portativ C Kompilyatorı jańa platformalarda C-diń bir neshe implementaciyaları ushın tiykar boldı.
1978-jılı Brayan Kernigan hám Dennis Ritchi "C programmalastırıw tili" kitabınıń birinshi basılımın járiyaladı.
Avtorlarınıń bas háriplerinen K&R dep atalǵan bul kitap kóp jıllar dawamında tildiń rásmiy emes specifikaciyası retinde xızmet etti.
Onda táriyiplengen C versiyası kóbinese "K&R C" dep ataladı.
Bul 1978-jılı shıǵarılǵanlıqtan, ol házir C78 dep te ataladı.
Kitaptıń ekinshi basılımı tómende táriyiplengen keyingi ANSI C standartın qamtıydı.
1970-jıllardıń aqırında hám 1980-jıllarda, C versiyaları IBM PC sıyaqlı meynfreym kompyuterlerdiń, minikompyuterlerdiń hám mikrokompyuterlerdiń keń túri ushın ámelge asırıldı, sebebi onıń ataqlılıǵı ádewir arttı.
1983-jılı Amerika Milliy Standartlar Instituti (ANSI) C-diń standart specifikaciyasın belgilew ushın X3J11 komitetin dúzdi.
X3J11 C standartın Unix implementaciyasına tiykarladı; degen menen, Unix C kitapxanasınıń portativ emes bólimi IEEE 1003 jumıs toparına tapsırıldı, bul 1988-jılǵı POSIX standartı ushın tiykar boldı.
1989-jılı C standartı ANSI X3.159-1989 "Programmalastırıw tili C" retinde ratifikaciyalandı.
Tildiń bul versiyası kóbinese ANSI C, Standart C yamasa geyde C89 dep ataladı.
1990-jılı ANSI C standartı (formatlaw ózgerisleri menen) Xalıqaralıq Standartlastırıw Shólkemi (ISO) tárepinen ISO/IEC 9899:1990 retinde qabıl etildi, ol geyde C90 dep ataladı.
Sonlıqtan, "C89" hám "C90" terminleri birdey programmalastırıw tilin bildiredi.
ANSI, basqa milliy standartlar shólkemleri sıyaqlı, endi C standartın jeke islep shıqpaydı, al ISO/IEC JTC1/SC22/WG14 jumıs toparı tárepinen qollap-quwatlanatuǵın xalıqaralıq C standartına súyenedi.
Xalıqaralıq standartqa jańalanıwdı milliy qabıl etiw ádette ISO baspasınan keyin bir jıl ishinde júz beredi.
C standartlastırıw procesiniń maqsetleriniń biri keyinirek kirgizilgen kóplegen rásmiy emes ózgesheliklerdi óz ishine alǵan K&R C-diń supersetin jaratıw edi.
Standartlar komiteti sonıń menen bir qatarda funkciya prototipleri (C++-ten alınǵan), void kórsetkishleri, xalıqaralıq simvol toplamların hám lokallardı qollap-quwatlaw hám preprocessor jaqsılanıwları sıyaqlı bir neshe qosımsha ózgesheliklerdi de qostı.
Degen menen parametr járiyalanıwları ushın sintaksis C++-te qollanılǵan stilge sáykes keńeytilgen bolsa da, K&R interfeysine bar bolǵan derek kodı menen sáykeslik ushın ruqsat beriliwi dawam etti.
C89 házirgi C kompilyatorları tárepinen qollap-quwatlanadı hám kópshilik zamanagóy C kodı oǵan tiykarlanǵan.
Tek Standart C-de jazılǵan hám hesh qanday apparatlıq támiynatqa baylanıslı boljawları joq hár qanday programma sáykes C implementaciyası bar hár qanday platformada, onıń resurs sheklewleri sheńberinde durıs islep turadı.
Bunday saqlıq ilajlarısız, programmalar tek belgili bir platformada yamasa belgili bir kompilyator menen kompilyaciyalana aladı, mısalı, GUI kitapxanaları sıyaqlı standart emes kitapxanalardı paydalanıw yamasa maǵlıwmat túrleriniń anıq ólshemi hám bayt tártibi sıyaqlı kompilyatorǵa yamasa platformaǵa tán atributlarǵa súyeniw sebepli.
Kod standartqa sáykes keletuǵın yamasa K&R C-ge tiykarlanǵan kompilyatorlar tárepinen de kompilyaciyalana alıwı kerek bolǵan jaǵdaylarda, __STDC__ makrosı kodtı Standart hám K&R bólimlerine ajıratıw ushın qollanılıwı múmkin, bul K&R C-ge tiykarlanǵan kompilyatorda tek Standart C-de bar bolǵan ózgesheliklerdi paydalanıwdıń aldın aladı.
ANSI/ISO standartlastırıw procesinen keyin, C tili specifikaciyası bir neshe jıl dawamında salıstırmalı túrde turaqlı qaldı.
1995-jılı 1990-jılǵı C standartına Normativ Dúzetiw 1 (ISO/IEC 9899/AMD1:1995, rásmiy emes túrde C95 dep ataladı) járiyalandı, ol geypara detallardı dúzetiw hám xalıqaralıq simvol toplamlarına keńirek qollap-quwatlaw qosıw ushın boldı.
C standartı 1990-jıllardıń aqırında jáne qayta kórip shıǵıldı, bul 1999-jılı ISO/IEC 9899:1999 járiyalanıwına alıp keldi, ol kóbinese "C99" dep ataladı.
Sonnan berli oǵan Texnikalıq Dúzetiwler arqalı úsh ret ózgeris kirgizildi.
C99 bir neshe jańa ózgeshelikler kirgizdi, sonıń ishinde ishki funkciyalar, bir neshe jańa maǵlıwmat tipleri (long long int hám complex sanlardı kórsetiw ushın kompleks tip), ózgeriwshi uzınlıqtaǵı massivler hám iykemli massiv aǵzaları, IEEE 754 haqıyqıy sanların jaqsıraq qollap-quwatlaw, variativ makroslardı (ózgeriwshi arnost makroslar) qollap-quwatlaw hám BCPL yamasa C++ tillerindegi sıyaqlı // menen baslanatuǵın bir qatarlı kommentariyalardı qollap-quwatlaw.
Olardıń kópshiligi bir neshe C kompilyatorlarında keńeytpeler retinde ámelge asırılǵan edi.
C99 tiykarınan C90 menen keri sáykes keledi, biraq ayırım jaǵdaylarda qatańlaw; ásirese, tip specifikatorı joq járiyalanıw endi int-ti jasırın túrde boljanbaydı.
C99 qollap-quwatlawınıń bar ekenin kórsetiw ushın standart __STDC_VERSION__ makrosı 199901L mánisi menen anıqlanǵan.
GCC, Solaris Studio hám basqa C kompilyatorları házir C99-dıń kóplegen yamasa barlıq jańa ózgesheliklerin qollap-quwatlaydı.
Degen menen, Microsoft Visual C++-tegi C kompilyatorı C89 standartın hám C++11 menen sáykeslik ushın kerek bolǵan C99 bólimlerin ámelge asıradı.
Bunnan tısqarı, C99 standartı qashıw simvolları (mısalı, \u0040 yamasa \U0001f431) túrinde Unicode paydalanatuǵın identifikatorlardı qollap-quwatlawdı talap etedi hám shiyki Unicode atların qollap-quwatlawdı usınıs etedi.
2007-jılı C standartın jáne bir qayta kórip shıǵıw boyınsha jumıslar baslandı, ol rásmiy túrde 2011-jıl 8-dekabrde ISO/IEC 9899:2011 járiyalanǵanǵa shekem rásmiy emes túrde "C1X" dep ataldı.
C standartları komiteti bar bolǵan implementaciyalar tárepinen testlenbegen jańa ózgesheliklerdiń qabıl etiliwin sheklew boyınsha kórsetpelerdi qabıl etti.
C11 standartı C tiline hám kitapxanasına kóp jańa ózgeshelikler qosadı, sonıń ishinde tip ulıwma makrosları, anonim strukturalar, jaqsılanǵan Unicode qollap-quwatlawı, atomlı operaciyalar, kóp aǵımlıq hám shegaraları tekserilgen funkciyalar.
Ol sonıń menen birge bar bolǵan C99 kitapxanasınıń geypara bólimlerin qosımsha etedi hám C++ penen sáykeslikti jaqsılaydı.
C11 qollap-quwatlawınıń bar ekenin kórsetiw ushın __STDC_VERSION__ standart makrosı 201112L retinde anıqlanǵan.
C17 - bul 2018-jıl iyun ayında járiyalanǵan C programmalastırıw tili standartı ISO/IEC 9899:2018 ushın rásmiy emes at.
Ol hesh qanday jańa til ózgesheliklerin kirgizbeydi, tek C11-degi kemshiliklerge texnikalıq dúzetiwler hám anıqlamalar ǵana kirgizedi.
C17 qollap-quwatlawınıń bar ekenin kórsetiw ushın __STDC_VERSION__ standart makrosı 201710L retinde anıqlanǵan.
C23 - bul házirgi tiykarǵı C tili standartı qayta kórip shıǵılıwınıń rásmiy emes atı hám ol rawajlanıwınıń úlken bóliminde "C2X" dep atalǵan.
Ol aldıńǵı relizlerge tiykarlanıp, jańa gilt sózler, nullptr_t hám _BitInt(N) sıyaqlı tipler hám standart kitapxanaǵa keńeytiwler sıyaqlı jańa ózgeshelikler kirgizedi.

C - bul ulıwma maqsetli programmalastırıw tili.

Ol 1970-jılları Dennis Ritchi tárepinen jaratılǵan hám házirgi waqıtqa shekem keń qollanıladı hám tásirin dawam etpekte.

Dizaynı boyınsha, C baǵdarlamashıǵa maqsetli kórsetpeler toplamı ushın sazlanǵan, ádettegi oraylıq processor arxitekturasınıń ózgesheliklerine salıstırmalı túrde tikkeley kiriw imkaniyatın beredi.

Ol operaciyalıq sistemalardı (ásirese yadrolardı), qurılma drayverlerin hám protokollar steklerin ámelge asırıw ushın qollanılǵan hám qollanılmaqta, biraq qosımsha programmalıq támiynatta onıń qollanılıwı azaymaqta.

C eń úlken superkompyuterlerden eń kishi mikrokontrollerlerge hám ornatılǵan sistemalarǵa shekemgi kompyuterlerde qollanıladı.

B programmalastırıw tiliniń miyrasxorı bolǵan C, dáslep 1972 hám 1973-jıllar arasında Bell Labs laboratoriyasında Ritchi tárepinen Unixte isleytuǵın utilitalardı dúziw ushın islep shıǵılǵan.

Ol Unix operaciyalıq sisteması yadrosın qayta ámelge asırıw ushın qollanılǵan.

1980-jıllar dawamında C basqıshpa-basqısh ataqlılıqqa iye boldı.

Ol eń keń tarqalǵan programmalastırıw tilleriniń birine aylandı, C kompilyatorları derlik barlıq zamanagóy kompyuter arxitekturaları hám operaciyalıq sistemaları ushın qoljetimli boldı.

Tildiń dáslepki dizayneri tárepinen birge jazılǵan "C programmalastırıw tili" kitabı kóp jıllar dawamında til ushın de-fakto standart retinde xızmet etti.

C 1989-jıldan baslap Amerika Milliy Standartlar Instituti (ANSI) tárepinen, keyinirek bolsa Xalıqaralıq Standartlastırıw Shólkemi (ISO) hám Xalıqaralıq Elektrotexnika Komissiyası (IEC) tárepinen birgelikte standartlastırılǵan.

C - bul statikalıq tip sisteması bar, strukturalıq programmalastırıwdı, leksikalıq ózgeriwshi kólemin hám rekursiyanı qollap-quwatlaytuǵın imperativ proceduralıq til.

Ol minimal orınlanıw waqtındaǵı qollap-quwatlaw menen, yadqa tómen dárejeli kiriwdi hám mashina kórsetpelerine nátiyjeli sáykes keletuǵın til konstrukciyaların támiyinlew ushın kompilyaciyalanıwǵa arnalǵan.

Tómen dárejeli imkaniyatlarına qaramastan, til kross-platformalı programmalastırıwdı xoshametlew ushın proektlestirilgen.

Portativlikti esapqa alıp jazılǵan standartqa sáykes C programması derek kodına az ózgerisler kirgizip, hár túrli kompyuter platformaları hám operaciyalıq sistemaları ushın kompilyaciyalana aladı.

Degen menen C de de, onıń standart kitapxanası basqa tillerde ushırasatuǵın ayırım ataqlı ózgesheliklerdi usınbasa da, olardı qollap-quwatlaw ushın jetkilikli dárejede iykemli.

Mısalı, obyektke baǵdarlanıw hám shıǵındını jıynaw sáykes túrde sırtqı kitapxanalar GLib Obyekt Sisteması hám Boehm shıǵındı jıynawshısı tárepinen támiyinlenedi.

2000-jıldan baslap, C tili programmalastırıw tilleriniń ataqlılıǵın ólsheytuǵın TIOBE indeksinde turaqlı túrde eń jaqsı tórt tildiń qatarına kiredi.

Birinshi qatar - bul #include penen kórsetilgen preprocessor direktivası, ol preprocessorǵa sol kod qatarın printf sıyaqlı kirgiziw hám shıǵarıw funkciyaları ushın járiyalanıwlardı óz ishine alǵan stdio.h baslı faylınıń teksti menen almastırıwǵa sebep boladı. stdio.h átirapındaǵı múyeshli qawsırmalar baslı fayldı kompilyator menen birge berilgen baslı faylların proektke tán kataloglarda tabılıwı múmkin bolǵan sol atlı fayllardan artıq kóretuǵın izlew strategiyasın paydalanıp tabıwǵa bolatuǵının kórsetedi.

Keyingi kod qatarı kirisiw noqatı funkciyası main-di járiyalaydı.

Orınlanıw ortalıǵı programma orınlanıwın baslaw ushın usı funkciyanı shaqıradı. int tip specifikatorı funkciyanıń pútin san mánisin qaytaratuǵının kórsetedi. void parametrler dizimi funkciyanıń hesh qanday argument qabıl etpeytuǵının kórsetedi.

Orınlanıw ortalıǵı negizinde eki argument (int hám char *[] tipli) beredi, biraq bul implementaciya olardı itibarǵa almaydı.

ISO C standartı (5.1.2.2.1-bólim) ya void yamasa usı eki argument bolǵan sintaksisti talap etedi - bul basqa funkciyalarǵa berilmeytuǵın arnawlı qatnas.

Ashılatuǵın figuralı qawsırma funkciyanı anıqlaytuǵın kodtıń baslanıwın kórsetedi.

Keyingi kod qatarı C standart kitapxanasınıń printf funkciyasın qatar literalı retinde kórsetilgen nol menen tamamlanatuǵın qatardıń birinshi belgisiniń adresi menen shaqıradı (orınlawdı oǵan ótkeredi). \n teksti terminalda shıǵarılǵanda kursordı kelesi qatardıń basına jıljıtatuǵın jańa qatar simvolın ańlatatuǵın qashıw izbe-izligi. printf int mánisin qaytarsa da, ol únsiz taslap jiberiledi.

Útirli noqat ; shaqırıw operatorın tamamlaydı.

Jabılatuǵın figuralı qawsırma main funkciyasınıń juwmaqlanǵanın kórsetedi.

C99-ǵa shekem, main funkciyasınıń aqırında anıq return 0; operatorı talap etiletuǵın edi, biraq C99-dan baslap, main funkciyası (dáslepki funkciya shaqırıwı bolǵanlıqtan) óziniń sońǵı jabılatuǵın figuralı qawsırmasına jetkende jasırın túrde 0 qaytaradı.

C tiliniń kelip shıǵıwı Unix operaciyalıq sistemasın islep shıǵıw menen tıǵız baylanıslı, ol dáslep Dennis Ritchi hám Ken Tompson tárepinen PDP-7 de assembler tilinde ámelge asırılǵan hám kásiplesleriniń bir neshe ideyaların óz ishine alǵan.

Aqıbetinde, olar operaciyalıq sistemanı PDP-11 ge portlawǵa (kóshiriwge) qarar etti.

Unix-tiń dáslepki PDP-11 versiyası da assembler tilinde islep shıǵılǵan.

Tompson jańa platforma ushın utilitalardı islep shıǵıwǵa arnalǵan programmalastırıw tilin qáledi.

Ol dáslep Fortran kompilyatorın jazıwǵa háreket etti, biraq tez arada bul ideyadan bas tarttı hám onıń ornına jaqında islep shıǵılǵan BCPL dep atalatuǵın sistemalıq programmalastırıw tiliniń qısqartılǵan versiyasın jarattı.

Sol waqıtta BCPL-dıń rásmiy táriyipleniwi joq edi, hám Tompson sintaksisti anaǵurlım 'kóp sózli' emes hám SMALGOL dep atalǵan ápiwayılastırılǵan ALGOLǵa uqsas etip ózgertti.

Ol nátiyjeni B dep atadı hám onı "kóp SMALGOL sintaksisi bar BCPL semantikası" dep táriyipledi.

BCPL sıyaqlı, B-de jańa mashinalarǵa portlawdı ańsatlastırıw ushın ózin-ózi kompilyaciyalaytuǵın kompilyatorı bar edi.

Aqıbetinde, B tilinde az sanlı utilitalar jazıldı, sebebi ol júdá áste isledi hám bayt boyınsha adreslew sıyaqlı PDP-11 ózgesheliklerinen paydalana almadı.

BCPL-dıń qatardıń aqırına shekemgi kommentariyalardı belgileytuǵın // kommentariyasınan ayırmashılıǵı, B kommentariya shegaralawshısı retinde /* kommentariya */ di qabıl etti, bul PL/1 ge kóbirek uqsas edi hám kommentariyalardıń qatarlar ortasında payda bolıwına imkaniyat berdi.

(BCPL-dıń kommentariya stili C++ tilinde qayta kirgizildi.)

1971-jılı Ritchi anaǵurlım kúshli PDP-11-diń ózgesheliklerinen paydalanıw ushın B-di jaqsılawdı basladı.

Áhmiyetli qosımsha simvollıq maǵlıwmat tipi boldı.

Ol bunı Jańa B (NB) dep atadı.

Tompson Unix yadrosın jazıw ushın NB-di paydalana basladı hám onıń talapları tildiń rawajlanıw baǵdarın qáliplestirdi.

1972-jılǵa shekem NB tiline anaǵurlım bay tipler qosıldı.

NBde int hám char massivleri bar edi, hám bul tiplerge kórsetkishler, basqa tiplerge kórsetkishler payda etiw imkaniyatı, barlıq tiplerdiń massivleri hám funkciyalardan qaytarılatuǵın tipler qosıldı.

Ańlatpalar ishindegi massivler nátiyjeli túrde kórsetkishler retinde qaraldı.

Jańa kompilyator jazıldı hám til C dep qayta ataldı.

C kompilyatorı hám onıń járdeminde islengen ayırım utilitalar Version 2 Unix quramına kirgizildi, ol sonday-aq Research Unix dep te ataladı.

Strukturalar hám Unix yadrosın qayta jazıw

1973-jıl noyabrde shıǵarılǵan Version 4 Unix-te Unix yadrosı C tilinde keń kólemde qayta ámelge asırıldı.

Usı waqıtqa kelip, C tili struct tipleri sıyaqlı ayırım kúshli ózgesheliklerge iye bolǵan edi.

Preprocessor shama menen 1973-jılı Alan Snayderdiń talabı menen hám sonday-aq BCPL hám PL/I tillerinde bar bolǵan fayldı qosıw mexanizmleriniń paydalılıǵın moyınlaw menen kirgizildi.

Onıń dáslepki versiyası tek qosılǵan fayllardı hám ápiwayı qatar almastırıwların támiyinledi: parametrsiz makroslardıń #include hám #define buyrıqları.

Sonnan keyin tez arada, tiykarınan Mayk Lesk, sońınan Djon Rayzer tárepinen, argumentleri bar makroslardı hám shártli kompilyaciyanı óz ishine alatuǵın etip keńeytildi.

Unix assembler tilinen basqa tilde ámelge asırılǵan birinshi operaciyalıq sistema yadrolarınıń biri boldı.

Aldınǵı mısallarǵa Multics sisteması (ol PL/I tilinde jazılǵan) hám 1961-jılı Burroughs B5000 ushın Master Control Program (MCP) (ol ALGOL tilinde jazılǵan) kiredi.

1977-jılı hám onıń átirapında Ritchi hám Stiven S. Djonson Unix operaciyalıq sistemasınıń portativligin ańsatlastırıw ushın tilge qosımsha ózgerisler kirgizdi.

Djonsonnıń Portativ C Kompilyatorı jańa platformalarda C-diń bir neshe implementaciyaları ushın tiykar boldı.

1978-jılı Brayan Kernigan hám Dennis Ritchi "C programmalastırıw tili" kitabınıń birinshi basılımın járiyaladı.

Avtorlarınıń bas háriplerinen K&R dep atalǵan bul kitap kóp jıllar dawamında tildiń rásmiy emes specifikaciyası retinde xızmet etti.

Onda táriyiplengen C versiyası kóbinese "K&R C" dep ataladı.

Bul 1978-jılı shıǵarılǵanlıqtan, ol házir C78 dep te ataladı.

Kitaptıń ekinshi basılımı tómende táriyiplengen keyingi ANSI C standartın qamtıydı.

1970-jıllardıń aqırında hám 1980-jıllarda, C versiyaları IBM PC sıyaqlı meynfreym kompyuterlerdiń, minikompyuterlerdiń hám mikrokompyuterlerdiń keń túri ushın ámelge asırıldı, sebebi onıń ataqlılıǵı ádewir arttı.

1983-jılı Amerika Milliy Standartlar Instituti (ANSI) C-diń standart specifikaciyasın belgilew ushın X3J11 komitetin dúzdi.

X3J11 C standartın Unix implementaciyasına tiykarladı; degen menen, Unix C kitapxanasınıń portativ emes bólimi IEEE 1003 jumıs toparına tapsırıldı, bul 1988-jılǵı POSIX standartı ushın tiykar boldı.

1989-jılı C standartı ANSI X3.159-1989 "Programmalastırıw tili C" retinde ratifikaciyalandı.

Tildiń bul versiyası kóbinese ANSI C, Standart C yamasa geyde C89 dep ataladı.

1990-jılı ANSI C standartı (formatlaw ózgerisleri menen) Xalıqaralıq Standartlastırıw Shólkemi (ISO) tárepinen ISO/IEC 9899:1990 retinde qabıl etildi, ol geyde C90 dep ataladı.

Sonlıqtan, "C89" hám "C90" terminleri birdey programmalastırıw tilin bildiredi.

ANSI, basqa milliy standartlar shólkemleri sıyaqlı, endi C standartın jeke islep shıqpaydı, al ISO/IEC JTC1/SC22/WG14 jumıs toparı tárepinen qollap-quwatlanatuǵın xalıqaralıq C standartına súyenedi.

Xalıqaralıq standartqa jańalanıwdı milliy qabıl etiw ádette ISO baspasınan keyin bir jıl ishinde júz beredi.

C standartlastırıw procesiniń maqsetleriniń biri keyinirek kirgizilgen kóplegen rásmiy emes ózgesheliklerdi óz ishine alǵan K&R C-diń supersetin jaratıw edi.

Standartlar komiteti sonıń menen bir qatarda funkciya prototipleri (C++-ten alınǵan), void kórsetkishleri, xalıqaralıq simvol toplamların hám lokallardı qollap-quwatlaw hám preprocessor jaqsılanıwları sıyaqlı bir neshe qosımsha ózgesheliklerdi de qostı.

Degen menen parametr járiyalanıwları ushın sintaksis C++-te qollanılǵan stilge sáykes keńeytilgen bolsa da, K&R interfeysine bar bolǵan derek kodı menen sáykeslik ushın ruqsat beriliwi dawam etti.

C89 házirgi C kompilyatorları tárepinen qollap-quwatlanadı hám kópshilik zamanagóy C kodı oǵan tiykarlanǵan.

Tek Standart C-de jazılǵan hám hesh qanday apparatlıq támiynatqa baylanıslı boljawları joq hár qanday programma sáykes C implementaciyası bar hár qanday platformada, onıń resurs sheklewleri sheńberinde durıs islep turadı.

Bunday saqlıq ilajlarısız, programmalar tek belgili bir platformada yamasa belgili bir kompilyator menen kompilyaciyalana aladı, mısalı, GUI kitapxanaları sıyaqlı standart emes kitapxanalardı paydalanıw yamasa maǵlıwmat túrleriniń anıq ólshemi hám bayt tártibi sıyaqlı kompilyatorǵa yamasa platformaǵa tán atributlarǵa súyeniw sebepli.

Kod standartqa sáykes keletuǵın yamasa K&R C-ge tiykarlanǵan kompilyatorlar tárepinen de kompilyaciyalana alıwı kerek bolǵan jaǵdaylarda, __STDC__ makrosı kodtı Standart hám K&R bólimlerine ajıratıw ushın qollanılıwı múmkin, bul K&R C-ge tiykarlanǵan kompilyatorda tek Standart C-de bar bolǵan ózgesheliklerdi paydalanıwdıń aldın aladı.

ANSI/ISO standartlastırıw procesinen keyin, C tili specifikaciyası bir neshe jıl dawamında salıstırmalı túrde turaqlı qaldı.

1995-jılı 1990-jılǵı C standartına Normativ Dúzetiw 1 (ISO/IEC 9899/AMD1:1995, rásmiy emes túrde C95 dep ataladı) járiyalandı, ol geypara detallardı dúzetiw hám xalıqaralıq simvol toplamlarına keńirek qollap-quwatlaw qosıw ushın boldı.

C standartı 1990-jıllardıń aqırında jáne qayta kórip shıǵıldı, bul 1999-jılı ISO/IEC 9899:1999 járiyalanıwına alıp keldi, ol kóbinese "C99" dep ataladı.

Sonnan berli oǵan Texnikalıq Dúzetiwler arqalı úsh ret ózgeris kirgizildi.

C99 bir neshe jańa ózgeshelikler kirgizdi, sonıń ishinde ishki funkciyalar, bir neshe jańa maǵlıwmat tipleri (long long int hám complex sanlardı kórsetiw ushın kompleks tip), ózgeriwshi uzınlıqtaǵı massivler hám iykemli massiv aǵzaları, IEEE 754 haqıyqıy sanların jaqsıraq qollap-quwatlaw, variativ makroslardı (ózgeriwshi arnost makroslar) qollap-quwatlaw hám BCPL yamasa C++ tillerindegi sıyaqlı // menen baslanatuǵın bir qatarlı kommentariyalardı qollap-quwatlaw.

Olardıń kópshiligi bir neshe C kompilyatorlarında keńeytpeler retinde ámelge asırılǵan edi.

C99 tiykarınan C90 menen keri sáykes keledi, biraq ayırım jaǵdaylarda qatańlaw; ásirese, tip specifikatorı joq járiyalanıw endi int-ti jasırın túrde boljanbaydı.

C99 qollap-quwatlawınıń bar ekenin kórsetiw ushın standart __STDC_VERSION__ makrosı 199901L mánisi menen anıqlanǵan.

GCC, Solaris Studio hám basqa C kompilyatorları házir C99-dıń kóplegen yamasa barlıq jańa ózgesheliklerin qollap-quwatlaydı.

Degen menen, Microsoft Visual C++-tegi C kompilyatorı C89 standartın hám C++11 menen sáykeslik ushın kerek bolǵan C99 bólimlerin ámelge asıradı.

Bunnan tısqarı, C99 standartı qashıw simvolları (mısalı, \u0040 yamasa \U0001f431) túrinde Unicode paydalanatuǵın identifikatorlardı qollap-quwatlawdı talap etedi hám shiyki Unicode atların qollap-quwatlawdı usınıs etedi.

2007-jılı C standartın jáne bir qayta kórip shıǵıw boyınsha jumıslar baslandı, ol rásmiy túrde 2011-jıl 8-dekabrde ISO/IEC 9899:2011 járiyalanǵanǵa shekem rásmiy emes túrde "C1X" dep ataldı.

C standartları komiteti bar bolǵan implementaciyalar tárepinen testlenbegen jańa ózgesheliklerdiń qabıl etiliwin sheklew boyınsha kórsetpelerdi qabıl etti.

C11 standartı C tiline hám kitapxanasına kóp jańa ózgeshelikler qosadı, sonıń ishinde tip ulıwma makrosları, anonim strukturalar, jaqsılanǵan Unicode qollap-quwatlawı, atomlı operaciyalar, kóp aǵımlıq hám shegaraları tekserilgen funkciyalar.

Ol sonıń menen birge bar bolǵan C99 kitapxanasınıń geypara bólimlerin qosımsha etedi hám C++ penen sáykeslikti jaqsılaydı.

C11 qollap-quwatlawınıń bar ekenin kórsetiw ushın __STDC_VERSION__ standart makrosı 201112L retinde anıqlanǵan.

C17 - bul 2018-jıl iyun ayında járiyalanǵan C programmalastırıw tili standartı ISO/IEC 9899:2018 ushın rásmiy emes at.

Ol hesh qanday jańa til ózgesheliklerin kirgizbeydi, tek C11-degi kemshiliklerge texnikalıq dúzetiwler hám anıqlamalar ǵana kirgizedi.

C17 qollap-quwatlawınıń bar ekenin kórsetiw ushın __STDC_VERSION__ standart makrosı 201710L retinde anıqlanǵan.

C23 - bul házirgi tiykarǵı C tili standartı qayta kórip shıǵılıwınıń rásmiy emes atı hám ol rawajlanıwınıń úlken bóliminde "C2X" dep atalǵan.

Ol aldıńǵı relizlerge tiykarlanıp, jańa gilt sózler, nullptr_t hám _BitInt(N) sıyaqlı tipler hám standart kitapxanaǵa keńeytiwler sıyaqlı jańa ózgeshelikler kirgizedi.